در این نوشتار سعی شده ‏است که برخی از ویژگی‏ های نظام بانک‏داری متناسب با بیانات رهبر‏ معظم ‏انقلاب تبیین گردد.

1. بانک‏داری مقاومتی و بانک‏داری اسلامی

الگوی بانک‏داری مقاومتی مانند سیاست‏های اقتصاد مقاومتی، الگویی از نظام اقتصادی اسلام و در چهارچوب الگوی بانک‏داری اسلامی است.

رهبر معظم انقلاب در تبیین الگوی بانک داری اسلامی می فرمایند:

بانکداری اسلامی‏ پول را در جامعه‏ به شکل اسلامی‏ مطرح کردن و دادوستد کردن مسأله‏ی بسیار مهمی است ... خصوصیت بانکداری اسلامی و از لوازم آن، دادوستد پول بر اساس غیر ربا، تنظیم مبادلات پولی بر اساس قوانین اسلامی و معاملات اسلامیِ صحیح است، که در آن‏ها ظلم و استثمار و کنز و تبعیض و اختلاف طبقاتی و امثال این‏ها به وجود نمی‏آید.(بیانات، 7/6/1369)

بنابراین الگوی بانک‏داری مقاومتی هم به عنوان نمونه‏ای از الگوی بانک داری اسلامی باید

الف: پول را بر اساس مبادلات صحیح اسلامی و غیر ربا در جامعه توزیع نماید.

گسترش رباخواری توسط نظام بانکی، موجب گسترش فرهنگ حرام‏خواری و جنگ با خدا در یک جامعه دینی و موجب زوال ارزش های الهی و حرکت جامعه در مسیر زوال و نابودی است

ب: ثمره نظام بانک‏داری ظلم، استثمار، تکاثر و تبعیض و شکاف طبقاتی نباشد.

در واقع بر این اساس تنها غیرربوی بودن شاخصه نظام بانک داری مقاومتی نیست، بلکه نظام بانک‏داری مقاومتی باید به آثار و نتایج اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی عملکرد خود در تجهیز و تخصیص منابع توجه ویژه داشته باشد تا بستر شکاف طبقاتی و تبعیض و تکاثر را فراهم نیاورد.

کنز پول در درون نظام بانکی بوسیله‌ی آزادگذاشتن خلق اعتبار بانکی، توزیع اعتبارات بانکی در اختیار عده‏ای خاص، توزیع نامتوازن اعتبارات میان مناطق مختلف کشور، اختصاص منابع بانکی به فعالیت‏های غیرمولد و سوداگرایانه، همه و همه مصداقی از سیاست‏های ضد بانک‏داری مقاومتی است که موجب شکاف طبقاتی و تکاثر ثروت و گسترش فساد و ظلم می‌شود.

1. بانک‏داری در خدمت تولید شاخصه بانک‏داری مقاومتی

رهبر ‏معظم ‏انقلاب حمایت از تولید ملی را یکی از ارکان سیاست‏های اقتصاد مقاومتی معرفی کرده‏اند.

از دیدگاه ایشان، بانک‌ها باید در خدمت تولید باشند و این امر راهکار بسیاری از مشکلات کشور است.

در نگاه رهبر معظم ‏انقلاب نظام بانک‏داری در این زمینه موفق عمل نکرده‏است. زیرا

الف: به جای تقویت بخش تولید، برخی بانک‏ها به بنگاه‏داری روی ‏آورده‏اند.

ب: بعضی از بانک‌ها در سرتاسر کشور با شیوه‌های خاص برخی از بنگاه‌های اقتصادی کوچک و متوسّط را به تعطیلی کشاندند و موجب تخریب بخش تولید شده‏اند. رهبر معظم‏ انقلاب حمایت از بنگاه‏های خرد و متوسط را یکی از راهکارهای حمایت از تولید ملی می‏دانند که بانک‏ها می‏توانند در این زمینه راهگشا باشند.

ج: بانک‏ها سرمایه درگردش کارخانجات را تأمین نمی‏کنند و بخش زیادی از کارخانجات به این واسطه تعطیل شده‏اند.

مجموعه بیانات مقام‏معظم‏رهبری به خوبی نشان می‏دهد که چرا باید سیاست‏های نظام بانکی متناسب با سیاست های اقتصاد مقاومتی اصلاح شوند.

بیانات رهبرمعظم‏انقلاب به خوبی نشان می‏دهد که منابع نظام بانکی در خدمت بخش مولد اقتصاد قرار ندارد و بانک ها برخلاف سیاست های اقتصاد مقاومتی به بخش مولد کشور آسیب می‏زنند. لذاست که،   ایشان، بازنگری در سیاست‌های پولی و فعالیت‌های نظام بانکی را از ضروریات اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی بر می‏شمرند.

بر اساس بیانات معظم له بانک‌ها در جهت حمایت از تولید، دو وظیفه بر عهده دارند:

الف: بانک‏ها باید با منابع مالی خود زمینه تسهیل سرمایه‏گذاری در بخش تولید را فراهم آورند.

ب: بانک‏ها باید سرمایه در گردش برای فعالیت بنگاه‏های تولیدی را فراهم آورند. به خصوص بنگاه‏های خرد و متوسط باید به عنوان یک اولویت در این چهارچوب مدنظر قرار بگیرند. این بدین معناست که منابع نظام بانکی نباید تنها در اختیار بنگاه‏ها و کسب و کارهای بزرگ دولتی و غیردولتی باشد، بلکه حمایت از بنگاه‏های کوچک و متوسط و فعالیت های مردمی و تعاونی‏ها هم باید از منابع نظام بانکی بهره‌مند گردند.

1. نظارت برهزینه‏کرد تسهیلات، شاخصه بانک‏داری مقاومتی

بند 19 از بندهای ابلاغی سیاست های بلاغی اقتصاد مقاومتی بر مبارزه با فساد در بخش های مختلف اقتصاد کشور تأکید دارد.

این بند، بخش پولی کشور را هم شامل می‏شود. یکی از ارکان بخش پولی کشور نظام بانکی است. فساد در نظام بانکی می‌تواند در دو شکل انحراف در اعطای تسهیلات بانکی و انحراف در استفاده از آن باشد. فساد در ارائه تسهیلات بدین معناست که بخشی از منابع نظام بانکی که باید در خدمت بخش مولد اقتصاد قرار بگیرد در اختیار بخش‏های فسادزا مانند سوداگری در بخش مسکن و غیره قرار می‏گیرد و یا اینکه منابع بانکی بر اساس دستوالعمل‏ها و ضابطه های قانونی توزیع نمی شود بلکه بر اساس رانت در اختیار افراد و یا گروه‏های خاصی قرار می‏گیرند. اما فساد در استفاده از تسهیلات هم بیانگر عدم استفاده از منابع در محلی است که باید در آن هزینه گردد.

در این راستا رهبر معظم ‏انقلاب، لزوم نظارت بر نحوه استفاده از تسهیلات نظام بانکی و برخورد مناسب با سوءاستفاده کنندگان از تسهیلات را امری لازم می‏دانند.       

# دبیر پرونده: علی‌اکبر کریمی پژوهشگر اقتصاد اسلامی و دانشجوی دکتری پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی